« Tarihsel bir kader »

 

« Tarihsel bir kader » : Kant-Goethe-Hegel

(Ein geschichtlich Geschick)

 

Biz de Karaköy-Galata'daki Sankt Georg Hastanesini Çinlilerle böyle pazarlasak ya... İlaveten yanına bir Ceneviz Kulesi, Han'ı, bir de meczup okulu (Saint Benoit), yanında Ermeni Kilisesi, harabe bir Sinagog ve Belediye Kerhânesi, toplam bedeli Kalyoncukulluğu Sokak, Derbeder apt[1]

 

Bir Düzeltme, gerekli görünüyor: Kültürel elitlerimizi çıkarmış bir okuldan böyle bahsetmemek gerekir; tarihsel bir "kader" bu binaları yanyana getirmiştir.

İfade, kendisinin mezûn olduğu okuldan "papaz okulu" diye bahsetmiş şair İzzet Yasar'a şâirâne bir göndermedir: şâirin övgüsü/ yergisi…

Şair Goethe'nin "Renk Öğretisi" aslında bir yetiler ve değerler ontolojisidir, ve bunları "tarihsel bir kader" biraraya getirmemiştir[2].

Akıl yetisinin (Vernunft) İmgelem'e (Phantasie) yakın olduğu bölgede "Güzel" (Schön), Aklın Duyarlık'la (Sinnlichkeit) komşu ve İdrak, tefrik (Verstand) haline geldiği yerde "İyi" (Gut) yer alır. Güzel çıkarsızdır!

 

İyi/ kötü yargıları ise hem duyarlığın verilerinin hem de müdrikenin kuralları dâhilinde verilmeli; mesela övgü/ yergi bu mânâda çıkarlıdır; yerinde, adîl olmalıdır: Her "siyasî doğruculuk" da aklın "gerekli", ama "düşük" bir seviyesini kullanır.

Şâirâne yargılar/ dizeler bunun ötesinde!

 

Goethe'nin "Renk Feleği" büyük ölçüde Kant'ı takip eder; ancak bir skandal var: Eflatun'dan Kant'a, Güzel ile İyi, hiç olmadığı kadar ayrı düşmüşler, ters-yüzdür: Kant bu kadarına cesaret edemezdi; onun için de İyi ahlakî çıkarlıdır; ve şüphesiz Güzel ile -ancak- sembolize edilebilir.

 *

Umut Özen : « Aklıma bunu getirdi. »

Üstâdım, "aklınıza bunu getirmesi" yanısıra başıma da binbir türlü dert getirdiniz. Tam, Kant'ın biraraya gelmeyen "iki yaka"sını Goethe Çember'le aşmış diyecektim; ama Hegel ötesine gitmiş:

Kant, 'Hegel Çemberi'nin diğer yarısında (L'idéalisme théorique, Stoacı mutsuzlukla akraba)

 

Burada/ tümcede,artık Antik Site'nin çözülmüş organik töreselliğinde değiliz; "derbeder", çeşitli "çıkar ve inançların" çıkarlı bir şekilde (Avusturya İmporatorluğunun, bir influencer  -nüfûz- olarak Ortodoks kültü Aya Yorgi'de; Fransa İmporatorluğunun ise Haçlı Benoît şehidinde) biraraya gelişi... İman ve Bilgi'nin ayrışması[3]…

 

Ceneviz burçlarını da içine alarak koruyan Saint-Benoît mesela; ki onlar Bizans'la eski bir ticarî-siyasî ittifakın 19.yy’da Pera'da tekrar levantenlerle, Galata simsarlarıyla, Osmanlı Bankasıyla hem devamı hem de kapitalizmdeki yeni tezâhürleri: Felek Çemberi, (eski) surlar artık Weichelstimmung!

*

Fark ettiğiniz üzre, burada bir "tarihsel kader"in (ilk şâirâne cümle veya "manzara"nın) biraraya getirdiği zeminden itibaren bir ayrıştırma, tefrik ve bir çember (Felek, kader, Tarih) içinde nasıl toplayabiliriz; bu zor konuya doğru, ve ondan itibaren ilerliyordum; Hegel tam kaynak!

 

Hegel Çemberi'nin solundan (heykel) ilerlersek Constantinopolis'in sürekli bir Roma'yı içe alımı, kapsaması var: Kız Taşı, Markianos Sütunu, Bizans fethedilmeden bin yıl önce dikilmiş, Roma'daki Trajan ve Marcus Aurelius abidelerinin bir taklidi.

Goethe'de en tepede Güzel; bir zamanların iyi, utile, kârlı olanı…

 

Duyarlığa ve müdrikeye sunulan tarihi materyal, ve bu konudaki az veya çok (iyi/ kötü) bilgi ne olursa olsun, Geist Çemberi'nin Weichelstimmung içinde bir komposizyon (Gestalt, belle forme, manzara) içinde titreşmesi için başta bir şaire (İlhan Berk, « Galata ») ihtiyaç vardı; İzzet Yaşar/ ben lirik değiliz…

---

[1] Rasyonel bir bütünlük oluşturmayan ve “tarihsel bir kader”in Weichelstimmung’un (action réciproque veya birbirine ikâme edilebilir –birbirinin yerine geçmeye çalışan- öğelerin karşılıklı etkileşimi) biraraya getirdiği şeylere dair bu manzarada fazla Apolloncu olduğu için Belveder apartmanı (Teşvikiye) yerine Derbeder apt’ı kullandık.

[2] Ya da « tarihsel bir kader” ne demeye gelir? (Ein geschichtlich Geschick?)

[3] İçeriğin çözülmesi, Aydınlanma, Algısal Bilinç: Şey” diyor Hegel’in Çemberi… Ütopizm (veya bizce komşusu “Estetizm”e varıyor…